Przyczyny niemieckiej pacyfikacji – SS-Kampfgruppe Jagdkommando Matingen
1 listopada 1944 r. na przełęcz Gruszowiec (681 m n.p.m.) dotarli żołnierze z kompanii SS-Matingen częściowo stacjonującej w Tymbarku, w budynkach Podhalańskiej Spółdzielni Owocarskiej. Niemiecka formacja została utworzona latem 1944 r. z żołnierzy i policjantów, którzy odsiadywali wyrok za przestępstwa i nadużycia w czasie swojej służby. Otrzymali warunkową możliwość odkupienia win poprzez wstąpienie do karnej kompanii. Zadaniem jednostki było prowadzenie walki na zapleczu frontu z oddziałami partyzanckimi, zwalczanie różnych form oporu oraz pacyfikowanie miejscowości wspierających działalność konspiracyjną. Na czele formacji stał Albrecht Matingen. W okresie okupacji położenie przełęczy Gruszowiec sprzyjało działalności dywersyjnej polskiej i sowieckiej partyzantki. W odwecie za ostrzelanie niemieckiej kolumny transportowej przez Sowietów, kompania SS-Matingen przeprowadziła pacyfikację przysiółków Granica i Wronie. Na osiedlu Granica podpalono 3 domy, w jednym z nich zginęło 13 mieszkańców. Na osiedlu Wronie spalono 5 domów, w którym poniosło śmierć 20 osób. Niektóre z nich wcześniej zostały rozstrzelane i wrzucone do podpalonych budynków. Śmierć ponieśli mieszkańcy osiedli między 3. i 65. rokiem życia. Łącznie spalono 11 zagród. Niemcy zamordowali 33 mieszkańców. Ciała ofiar zostały pochowane na cmentarzu parafialnym w Dobrej. Bezpośrednimi świadkami pacyfikacji byli mieszkańcy osiedla, którym udało się ujść z życiem – Jan Drąg i Jan Mycoń, zbiegli ostrzeliwani przez Niemców. Pierwszy z wymienionych, jako jedyny z rodziny ocalał. Wiktoria Sułkowska z dziećmi uniknęła śmierci, gdyż okazała dokument świadczący, iż jej mąż przebywa w III Rzeszy na przymusowych robotach. Jej dom spalono. Przebieg tragedii z ukrycia obserwował Władysław Budacz. Wymienieni wyżej, bezpośredni świadkowie zdarzeń przekazali relacje z przebiegu krwawej pacyfikacji.
Przełęcz Gruszowiec – miejsce Pamięci Narodowej
Po zakończeniu działań wojennych w miejscu tragedii upamiętniono ofiary ustawiając kamienny obelisk. 25 czerwca 1948 r. odnowiono napis zlokalizowany pod głazem. 11 maja 1968 r. odsłonięto nowy obelisk upamiętniający ofiary tamtej tragedii. 31 października 1998 r. odsłonięto pamiątkową tablicę zawierającą listę ofiar zbrodni. Po latach, w miejscu pamięci zamontowano metalowy krzyż oraz podobiznę sylwetki ludzkiej znajdującej się w płomieniach. Autorem pomnika jest znany w regionie artysta-rzeźbiarz Stanisław Dobrowolski. Pomnik zlokalizowany kilkaset metrów na wschód od przełęczy Gruszowiec, nieopodal niebieskiego szlaku PTTK prowadzącego w kierunku południowym na Ćwilin, w kierunku północnym na Śnieżnicę.
Tragiczne zdarzenie – 14 grudnia 1944 r.
Niemiecka pacyfikacja nie była ostatnim tragicznym wydarzeniem związanym z Gruszowcem. 14 grudnia 1944 r. samochód Spółdzielni „Kosa” z Limanowej został omyłkowo ostrzelany przez sowiecki patrol. Jednym z pasażerów był dowódca 1. Pułku Strzelców Podhalańskich AK – mjr Adam Stabrawa „Borowy” wracający z odprawy komendy Okręgu AK Kraków. Wśród ofiar sowieckich partyzantów znaleźli się: przedstawiciel Okręgowej Delegatury Rządu RP na Kraj dr Adolf Łukowiecki „Borsa” jadący do Limanowej na inspekcję oraz kierowca Maksymilian Rytt. Rany odnieśli: mjr „Borowy”, oficer żywnościowy Inspektoratu AK „Niwa” Nowy Sącz – mgr Ludwik Mróz „Dębówka”, kapelan podhalańskiego pułku – ks. Jan Stelmach „Urban”. Ranni znaleźli się pod opieką lekarzy związanych z konspiracją – Mariana Mosslera „Leliwy” i Mieczysława Myconia „Czarnego” z Dobrej.
Źródła:
– Bieniek J., W kręgu Beskidów i Gorców, Szkic do dziejów wojskowego ruchu oporu Ziemi Limanowskiej – część II [w:]Rocznik Sądecki, t. XVIII, Nowy Sącz 1987,
– Bieniek J., W kręgu Beskidów i Gorców, Szkic do dziejów wojskowego ruchu oporu Ziemi Limanowskiej – część III [w:]Rocznik Sądecki, t. XIX, Nowy Sącz 1988-1990,
– Golik D., SS-Kampfgruppe Matingen [w:] Prace Pienińskie, t.21, Kraków 2011,
– Wcisło S., Partyzancki grudzień [w:] Almanach Ziemi Limanowskiej, Limanowa 2007, nr 30/31,
– Wiadomości na temat egzekucji pozyskane z ankiet – Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Krakowie. Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie.
