W czasie niemieckiej okupacji, członkowie konspiracji utworzyli pluton w Kasinie Wielkiej, w ramach placówki AK „Mosiądz”. „Mnich” Mszana Dolna – Niedźwiedź, którego dowództwo objął Józef Szczypka. Latem 1943 r., sierżant Jan Drożdż „Brzytwa”, z polecenia por. Jana Cieślaka „Macieja”, rozpoczął w rejonie Mogielicy szkolenie patroli egzekutywy AK. Ich celem było egzekwowanie kar wobec konfidentów gestapo, kryminalnej policji, kolaborantów oraz zwalczanie przejawów pospolitych przestępstw. Pierwszym patrolem „Orzeł” dowodził Jan Wąchała „Łazik”, drugim, utworzonym w połowie września 1943 r. o kryptonimie „Węgiel”, dowodził Piotr Kaletka „Wyrwalski”. Trzeci – patrol „Ryś” dowódca Władysław Czyż „Pokutnik”. 13 listopada 1943 r. patrol egzekutywy wykonał wyrok śmierci na byłym kapitanie WP, volksdeutschu Röhmerze. W odwecie niemieckie gestapo 14 listopada dokonało egzekucji zakładników z nowosądeckiego więzienia. W Kasinie Wielkiej, w pobliżu dworu, w którym mieszkał Röhmer, rozstrzelano 11 więźniów z grupy aresztowanych jesienią członków mszańskiej Narodowej Organizacji Wojskowej. Po wojnie ofiary tamtej tragedii zostały upamiętnione drewnianym krzyżem. W 1976 r postawiono pomnik, który z czasem został rozebrany. W jego miejscu znajduje się obelisk zlokalizowany między szkołą podstawową i ośrodkiem zdrowia, przy drodze wojewódzkiej nr 964. Po drugiej stronie drogi, nad potokiem znajduje się krzyż z białoczerwoną tabliczką na miejscu tymczasowego pochówku rozstrzelanych w tzw. piwnicy Młynkowskiej, pod Kaplicą na Brzegu.
Fot. J. Wolski ( zdjęcie na górze)
